Intimiteit in de laatste levensfase: seksuologie in de ouderenzorg

Intimiteit en seksualiteit zijn voor veel mensen lastige onderwerpen om over te praten, helemaal als hier problemen bij spelen. Terwijl het juist heel menselijke gevoelens zijn, die bijdragen aan het gevoel van welzijn en de kwaliteit van leven. Ook voor ouderen. Ingrid van Kempen en Sandra Hock-Sijbers zijn seksuoloog bij BrabantZorg en willen intimiteit en seksualiteit in de ouderenzorg bespreekbaarder maken.

Ingrid begon haar opleiding en carrière als seksuoloog zo’n 10 jaar geleden bij BrabantZorg, waar ze toen al werkzaam was als GZ-psycholoog. Destijds was seksuologie in de ouderenzorg nog een ‘nieuw’ vakgebied – Ingrid was één van de eersten in Nederland. De interesse voor seksuologie was bij Sandra al aanwezig toen ze bij BrabantZorg begon. Ze vond het jammer dat er al een seksuoloog was, maar hier had ze zich bij neergelegd. Toen Sandra 6 jaar geleden te horen kreeg dat er ruimte was voor een tweede seksuoloog, greep ze deze kans met twee handen aan.

Blijven slapen

De hulpvragen aan de seksuoloog zijn heel divers. Soms komen cliënten via de eerstelijn, via een huisarts of neuroloog. Vaak is de vraag dan gerelateerd aan een chronische ziekte, zoals NAH-problematiek, parkinson of MS. “Maar het kan ook zijn dat mensen tegen problemen aanlopen als ze bij ons komen wonen”, vertelt Ingrid. “Bijvoorbeeld doordat er minder privacy is op de woonzorglocatie, door de eenpersoonsbedden op de kamers of omdat de partners niet weten dat ze mogen blijven slapen of niet durven blijven slapen”.

“Daarnaast worden we ook geregeld om advies gevraagd door collega-psychologen, artsen, NAH-consulenten of casemanagers. Soms is dat een actieve vraag waarbij we ook de cliënt zien, maar het kan ook zijn dat we op de achtergrond meedenken. Of we worden gevraagd door teams of collega’s die te maken hebben met problemen rondom seksueel ontremd gedrag.” 

“Seksualiteit heeft een hele goede functie. Mensen die intimiteit en seksualiteit ervaren geven aan meer kwaliteit van leven te ervaren.”

Meer kwaliteit van leven

Zo worden zorgmedewerkers soms geconfronteerd met bewoners met dementie die seksuele behoeftes hebben, maar dit door een verstoorde impulscontrole op een ontremde manier laten zien. “Vaak wordt dit door de omgeving als problematisch ervaren", legt Ingrid uit. “En het is goed en noodzakelijk dat medewerkers hierin beschermd worden en dat zij hun grenzen bewaken, maar deze signalen komen wel bijna altijd voort uit een behoefte.”

“Dus het is ook heel belangrijk om samen te kijken welke behoefte deze cliënt heeft. De Qwiek Up (een aangepaste beamer) heeft bijvoorbeeld sensualiteitsmodules met pornografisch materiaal. Hiermee is een cliënt in staat is om met erotisch materiaal aan zijn of haar behoeftes te komen, waardoor het gedrag richting de zorg afneemt.” 

Waardevolle praktijkvoorbeelden kennen de seksuologen genoeg. Ingrid: “Ik sprak laatst een dame die een vibrator wilde gebruiken en dat niet durfde, waardoor deze nieuw en ongebruikt in haar nachtkastje lag. Ze durfde dit niet met haar verpleegkundige te bespreken, want: ‘wie maakt die schoon? Waar moet ik hem neerleggen als ik hem heb gebruikt? Hoe doe ik dat?’ Er was heel veel schaamte. Uiteindelijk heeft ze het toch besproken en hebben ze hier goede afspraken over gemaakt en is ze heel gelukkig. Seksualiteit heeft een hele goede functie. Mensen die intimiteit en seksualiteit ervaren geven aan meer kwaliteit van leven te ervaren.”

Ingrid van Kempen (links) en Sandra Hock (rechts), seksuologen bij BrabantZorg

Schaamrood op de kaken

Hoewel Ingrid en Sandra genoeg werk hebben, merken ze ook dat de weg naar de seksuoloog niet altijd gevonden wordt. "Bijvoorbeeld omdat collega’s niet van het bestaan van de seksuologen afweten, of omdat ze bang zijn om het onderwerp te bespreken met cliënten”, zegt Sandra. “En dat is jammer, want de zorgmedewerkers zijn juist degenen met de signalerende functie. Als zij niet weten dat wij bestaan of niet goed weten wat ze kunnen doen, dan blijft deze persoon dus met deze wensen, behoeften of problemen rondlopen.”

“Medewerkers voelen vaak een bepaalde schaamte of ze denken dat ze zelf al met antwoorden of oplossingen moeten komen. Wij willen graag helpen om het gesprek te voeren.”

“Daarnaast voelen medewerkers vaak ook een bepaalde schaamte of denken dat ze zelf al met antwoorden of oplossingen moeten komen als ze ernaar vragen. Wij willen zorgmedewerkers graag helpen om het gesprek te voeren. En dat zal soms best met het schaamrood op de kaken zijn, maar dat is helemaal oké.”

Het liefst zouden ze zien dat aan alle cliënten wordt gevraagd of er nog behoeften of wensen zijn op dit gebied. “Seksualiteit en intimiteit is iets van alle mensen en alle leeftijden”, zegt Ingrid. "Of mensen nou single of getrouwd binnenkomen, jong of oud zijn, met wat voor ziekte dan ook; iedereen heeft hier op een bepaalde manier behoefte aan.”

Meer informatie of een afspraak inplannen

De seksuoloog biedt behandeling en begeleiding aan huis voor mensen die zelfstandig wonen en vanuit de locaties van het Behandel- en Kenniscentrum. Deze behandeling valt onder eerstelijnszorg. Voor informatie of het inplannen van een afspraak kunt u rechtsreeks contact opnemen met het ​Behandel- en Kenniscentrum van uw regio of ​uw vraag of bericht naar​ ons sturen via het ​behandelaren contactformul​ier.